- literaire schrijver van voornamelijk romans, verhalen, essays, reportages en columns (1971)
Uit column 'Koptekst' in de Volkskrant, 27-11-2024
Omstandigheden
Wat is het leven anders dan omstandigheden waarin men wat orde probeert aan te brengen.
Uit interview met Lore Segal 'Vraag me niet wat echt is', 'de Volkskrant' 26-4-2024:
Vertrouwen
Als we niet op ons geheugen kunnen vertrouwen, kunnen we nergens meer op vertrouwen.
Fictionaliseren
Het geheugen fictionaliseert altijd.
Boosaardigheid
Een roman zonder boosaardigheid is als eten zonder zout, zonder peper en zonder knoflook.
Reflex
Religie is een primitieve reflex. Weinigen is het gegeven deze primitieve reflex te overwinnen. Hoe minder letterlijk men religieuze voorschriften neemt, hoe minder primitief men is.
Speelbal
Manipulatie komt voort uit de begrijpelijke en terechte wens grip te krijgen op het eigen leven. Het is het verlangen niet langer speelbal te zijn.
Uit 'Adieu God' (EO), 12-4-2021
Behoefte
De behoefte, zo begrijp ik Jezus althans, dat je de wereld wilt redden, is ook een sentimentele behoefte.
Idee
God was voor mij, ook toen al, een abstractie, een idee.
Literatuur
Je kunt niet van literatuur houden en de bijbel als tekst verwerpen.
Problemen
Je kunt je ook afvragen: Is God goed voor de mensen? Als je zegt: God is en almachtig en altijd goed, dan kom je in de problemen.
Almachtig wezen
Ik vind schrijven een religieuze activiteit, maar ik kan niet geloven in een traditionele voorstelling van God als een almachtig wezen.
Worsteling
Die worsteling vind ik heel belangrijk. Als je iets zegt over een doel in het leven: dat is een worsteling die ik aan de oppervlakte wil brengen.
Licht brengen
Als ik niet zou geloven dat de duisternis, de pijn, ook de lach, als ik niet zou geloven dat die ook licht kunnen brengen, dan zou ik er acuut mee stoppen.
Uit VPRO Gids 40, okt. 2020
Basisrechten
Het kan zijn dat ik het niet door heb, zoals een kikker het niet schijnt te voelen als het water langzaam aan de kook wordt gebracht, maar ik vind het hier (Amerika) nog altijd geen politiestaat. Dat zou pas het geval zijn als wat ik schrijf kan leiden tot arrestaties. Als je basisrechten niet meer beschermd worden door een rechterlijke macht.
Gemengd
Ik heb gemengde gevoelens over Amerika, maar soms gaan walging en aantrekkingskracht goed samen.
Uit herdenking Nationaal Comité 4 en 5 mei op 4-5-2020
Verantwoordelijkheid
Juist in deze geseculariseerde tijden rust, meen ik, een speciale verantwoordelijkheid op kamerleden, op ministers om het goede voorbeeld te geven, om het woord géén gif te laten zijn, om altijd voor ogen te houden dat de staat noodzakelijk is, maar tevens een potentieel kwaad dat met achteloze vanzelfsprekendheid mensen, bevolkingsgroepen kan vermorzelen.
Niet geweten
Ze zijn naar Auschwitz gebracht. De vrouwen en kinderen wordt gevraagd zich uit te kleden, de normale procedure. Ze worden echter niet vergast maar doodgeschoten, wat uitzonderlijk is. Müller verklaart niet waarom. Misschien waren er even niet genoeg mensen om de gaskamers mee te vullen, het Zyklon B mocht niet worden verspild. De moordmachine van de nazi's was naast al het andere ook een economische aangelegenheid, een gigantische roofpartij waarbij het doden en wegwerken van de lijken zo efficiënt mogelijk moest gebeuren.
De naakte vrouwen staan met hun kinderen voor de executiemuur. Dan schrijft Müller over een vrouw met haar kind in haar armen: 'Ondertussen liep Voss, de beul, met zijn kleinkalibergeweer nerveus om hen heen, om bij het kind een geschikte plaats te vinden waarop hij het wapen kon richten. Toen de wanhopige moeder dat merkte, wrong ze zich in alle bochten om haar kind uit het schootsveld van het dodelijke wapen te houden. Wanhopig probeerde ze elke plek op het lichaam van haar kind met haar armen en handen te bedekken.
Toen knalden er opeens een paar schoten door de stilte. Het kind was van opzij in de borst getroffen. De moeder, die voelde dat het bloed van haar kind langs haar lichaam liep, verloor haar zelfbeheersing en smeet de moordenaar het kind in het gezicht, toen die de loop van zijn wapen al op haar had gericht. Oberscharführer Voss was van zijn stuk gebracht en stond daar als versteend. Toen hij het nog warme bloed in zijn gezicht voelde, liet hij zijn geweer vallen en wreef met zijn hand over zijn gezicht.'
Veelzeggend dat we de naam van de Oberscharführer nu kennen, maar de naam van die vrouw en dat kind niet weten en vermoedelijk nooit te weten zullen komen.
Als herdenken ook verlangen naar kennis is, dan zijn details belangrijk, kennis bestaat uit details, dan kunnen we het ons niet permitteren te zeggen dat wij bepaalde details niet wensen te horen omdat ze onze nachtrust verstoren.
Aan deze vrouw die haar halfdode kind in het gezicht van Oberscharführer Voss gooide, gingen verkiezingen vooraf, ambtelijke orders, gewillige en minder gewillige helpers, van wie de meesten nooit in een concentratiekamp waren, nooit iemand gedood hebben. Waarbij het goed is te beseffen dat het niet alleen de Duitsers waren die toen de oorlog voorbij was, zeiden dat ze het niet hebben geweten, dat ze slechts orders opvolgden.
Angstige vermoeden
Als we ontkennen dat de ziektes van de vorige eeuw, die van het geïndustrialiseerde totalitarisme, van het tot genocide verworden antisemitisme, van het biologisch racisme, diep in onze cultuur zitten, dan weten we niet wie we zijn. En juist dan zijn wij vatbaar voor verleiders die ons komen vertellen wie wij zijn en wie wij moeten vrezen. Herdenken is altijd ook een manier om aan te geven wie je níet wenst te zijn, maar wie je toch meent te kunnen worden. Geen herdenken zonder dit angstige vermoeden, geen betekenisvol herdenken zonder gegronde vrees dat wij de toekomstige daders en hun helpers zijn.
Uit essay in 'Het Parool' 15-3-2020
Vluchtig
Uiteindelijk is men volledig teruggeworpen op zichzelf, de noodtoestand kan aan elke band een eind maken, ook die tussen broer en zus, moeder en zoon, wat blijft is vervangbaarheid. Wie de vervangbaarheid al dan niet gedwongen omarmt, leert zijn eigen identiteit met een korreltje zout te nemen; als alles vluchtig is, zijn identiteiten dat ook, eveneens die van jezelf.
Eigen mens
Op mijn geboortekaartje stond – ik heb daarover eerder geschreven – alleen mijn eigen naam. De namen van mijn ouders en zus ontbraken. Het was alsof ik mezelf had gemaakt en mijn vader zei vaak: 'Wees je eigen mens.'
Ik mocht van niemand zijn, en eigenlijk ook nergens bij horen. Mijn ouders hebben mij voorbereid op individualisme, maar ook op eenzaamheid, vermoedelijk omdat ze zelf gruwelijk eenzaam waren.
Illusie
We kunnen sentimentalisme zo definiëren: een betrekkelijk plezierige verhouding aangaan met het eigen lijden, of dat van anderen, waarbij men uit die verhouding ook nog eens de illusie peurt een deugdzaam mens te zijn.
Sentimentalist
Sentimentalisme is de diepe behoefte een verhouding aan te gaan met het eigen lijden of dat van andere mensen, op zo'n manier dat men zich het lijden van de ander eigenlijk toe-eigent, al dan niet onder het mom van empathie. Ons therapeutische jargon is veelal sentimentalisme in actie. Jezus was de grootste sentimentalist aller tijden.
Uit column 'Koptekst' in de Volkskrant, 19-6-2018
Eindhalte?
Camus bedoelt met dat 'je nergens op beroepen', dat het leven groter is dan elke menselijke, al te menselijke poging het te ordenen, er een doel aan te ontlenen, het van een eindhalte te voorzien: daar moet het met ons heen.
Uit column 'Volkskrant', 5-5-2018
Wil tot macht
De behoefte leed te verzachten is allicht nauwelijks meer dan de wil tot macht die zich gemankeerd een weg naar buiten baant.
Uit column 'Volkskrant', 18-4-2018
Op school geleerd
Wat ik op school heb geleerd is niet dat beetje wiskunde en oud-Grieks dat ik me nog herinner, maar sociale intelligentie - hoe je staande te houden in een competitieve en soms genadeloze omgeving - en plezier in het ondermijnen van de veelal vermeende autoriteit.
Uit 'Moedervlekken' (2016)
Leven
Mijn indruk is helemaal niet dat patiënten alleen maar genezen willen worden, ze willen ergens mee kunnen leven, dat verschilt fundamenteel van genezen.
Uit column 'Volkskrant', 20-1-2016
Iets (niet) doen
Het gevaar is dat men alle problemen wil oplossen in plaats van te erkennen dat veel problemen onoplosbaar zijn. Iets doen is dikwijls desastreuzer dan niets doen.
Uit column 'Volkskrant', 15-2-2014
Macht
In de regel wordt seks aan liefde gekoppeld, maar seks heeft meer met macht dan met liefde te maken, hoewel je zou kunnen zeggen dat ook liefde vooral een machtsspel is.
Uit 'Volkskrant', 18 oktober 2013
Inkomensongelijkheid
Eén van de geniale zetten van het christendom was het probleem van de inkomensongelijkheid naar de volgende wereld te verschuiven. Georganiseerde religie is een economische activiteit waarbij men ervan uitgaat dat nijpende economische achterstand zal worden gecompenseerd in het leven na de dood.
Uit 'Tirza' (2006)
Gloeiend heet
De hel waren niet de anderen. Hij was het zelf. De hel zat diep in hem. Verankerd, verborgen en onzichtbaar, maar wel levend en warm. Gloeiend heet.
Uit 'tien geboden', 'Trouw', 13 december 2003
Namens Mij
Als ik God was, zou ik me vooral ergeren aan al de mensen die beweren namens Mij te spreken.
Priesters, dominees, rabbijnen: dat zijn de grootste godslasteraars.
Pagina laatst bijgewerkt 27-11-2024
Home --- Citatenindex