Ik las in 'De Volkskrant' (3-5-2025) het interview door Ellen de Visser met de 102-jarige Canadees George Brewster die, toen hij twintig was, rond 1943 als Spitfire-piloot 66 missies tegen de Duitsers volbracht. Op 15-4-1945, zo vertelt hij, werd concentratiekamp Bergen-Belsen bevrijd. Op dat moment in die omgeving verblijvend, vonden zijn meerderen dat hun manschappen met eigen ogen moesten zien wat daar had plaatsgevonden. Zo stond Brewster oog in oog met verschrikkelijk uitgehongerde mensen die niet meer in staat waren zelf voedsel tot zich te nemen. Hij zag met eigen ogen wat ik als twintigjarige dienstplichtig soldaat in wat er over was van het kamp zag op foto's aan een fotowand in het herinneringscentrum. Het was toentertijd niet de makkelijkste fase van mijn leven. Misschien ook daardoor dat woordeloosheid zich van mij meester maakte en ik het lijden van die plek in heel mijn wezen voelde, alsof het bezit van mij nam. Het was alsof ikzelf in mijn gevoelens meegezogen werd. Ik was daar alleen met mezelf, ook al waren we met een heel peloton. Ik merkte dat ik me ook letterlijk losmaakte van de groep en erbuiten kwam. Ik was alleen met mijn gevoelens, met het leed van allen die op deze plaats geleden hadden. Ik was alleen met mijn eigen strijd en verdriet, met het voelen van de pijn, het lijden en de ellende in onze wereld. Dat alles wat me daar zo aangreep, heeft me nooit meer losgelaten. Ik voel me nog staan bij de foto's van degenen die onder anderen Brewster daar heeft aangetroffen. En als ik dat voel, komen vanzelf nieuwe tranen en gaan m'n gedachten naar de plaatsen in onze wereld waar 'Bergen-Belsen' zich nu verschuilt. Ik denk onder andere aan Gaza, waar we als wereld ervoor kiezen ons onwetend te houden. En dat niet alleen daar!
De onuitwisbare indruk die ik daar in Bergen-Belsen opliep, heeft me in later tijd herhaald naar andere plaatsen waar het lijden voelbaar is teruggebracht. Ik was vaak in Westerbork, in de regio waar ik woon. Ik bezocht Vught, Theresienstadt, Mauthausen en in 2010 nog Auschwitz en Birkenau. En nog weet ik niet wat het was dat me zo trok naar die plaatsen. Wat ik wel weet, is dat het aangaan van mijn gevoelens op deze plekken een soort ervaren met zich meebrengt van één te worden met het grote geheel, met Al wat is. Dat het ook raakt aan het kwaad in mezelf. Het kwaad dat niet alleen huist in wat misdaan wordt, maar evenzeer in wat nagelaten wordt of ongezegd blijft. Om erbuiten te blijven, 'onwetend'.
Pagina geschreven 3-5-2025