Mensen hebben iets geheimzinnigs in hun hormoonstelsel:
plotseling kunnen ze verliefd worden. Een paar signalen van
erkenning, van gezien worden, kunnen ze al in vuur en vlam
zetten. Dat gebeurt gemakkelijker bij jongeren: zij zijn
onbevangener en soms zijn ze nauwelijks kritisch naar de
persoon naar wie hun gevoelens zomaar kunnen uitgaan. Het hart
gaat sneller kloppen, het gevoel van erkenning, van belangrijk
zijn, smaakt, als het over en weer een beetje beantwoording
vindt, voortdurend naar meer. Soms vormen mensen zo al een
gezinnetje zelfs voor ze elkaar hebben leren kennen in kwade
dagen. En soms gaat dat ook goed of zelfs heel goed! Wat is het
dat mensen zó aanspreekt in de ander dat ze vanaf
hetzelfde moment bereid zijn zichzelf op te geven en zelfs in
te leveren? Het is bekend dat bij jongeren het uiterlijk daarin
een prominente rol speelt, naast natuurlijk van die
geheimzinnige details in houding, stem, oogopslag en vele
andere specifieke trekjes. Vaak beleeft men aan die ander dan
ook een soort mysterie en is vanaf dat moment het streven om
dat te ontsluieren. Ouderen worden dikwijls kritischer naar
anderen en dus minder snel verliefd. Naast van die
uitspringende aansprekende details worden ook de schaduwkanten
van iemands persoonlijkheid door wat ouderen sneller ingeschat.
Ze zijn zich veelal meer bewust van dat iemands kracht vaak
tegelijk zijn of haar zwakte is, van dat elke plus een min in
haar kielzog meevoert.
Een ander aspect is het gegeven dat velen zich zonder
levenspartner incompleet voelen en dat als een tekort ervaren
in het leven van alledag. Ook die gevoelens zetten aan tot
uitzien naar de ander. Op zich is daar niets mee mis. Maar wat
dikwijls ook gebeurt, is dat de mens die (nog) niet in harmonie
kwam met zichzelf het verlangen ontwikkelt dat
individuatieproces over te slaan door zich aan een ander te
verbinden. Dat kán eenvoudig niet en zal zich vroeger of
later in de eigen persoonlijkheid zowel als in de relatie
wreken. Die eigen persoonlijkheid is, figuurlijk gesproken,
het ijsje; de relatie is als de slagroom op het ijs een extra
daarbij. Als het ijs ontbreekt, is het ijsje geen ijsje meer.
Maar als er geen slagroom is, kan de ijsco toch volwaardig
zijn. Eerst dus is nodig dat de individuele mens in harmonie
komt met zichzelf, tevreden raakt met zichzelf, zichzelf op
waarde leert te schatten. Vaak is dat niet eenvoudig en werkt
ook onze opvoedingscultuur, waarin immers te gemakkelijk alle
eigenheid en initiatief worden afgewezen of ten minste als
lastig worden ervaren, niet echt mee aan het ontwikkelen van
gezond gevoel van eigenwaarde. Te veel opvoeders zijn geneigd
vooral te streven naar aanpassing van de hen toevertrouwde
kinderen aan de eigen of aan de groepsnorm en hebben daarmee te
weinig ruimte om juist de eigenheid van het kind onder ogen te
zien en te stimuleren. Kinderen voelen de afkeuring die schuil
gaat achter de blokkerende interventies van hun ouderfiguren en
leren dat ze pas deugen als ze zichzelf opzij zetten en zich
aanpassen aan de ander (de opvoeder of de groep). Dat kan dus
niet leiden tot zelfacceptatie en rijping van de
persoonlijkheid. Juist mensen die in onvrede zijn met zichzelf
vallen gemakkelijk voor erkenning en waardering van een
geliefde en zijn te snel geneigd zichzelf aan diegene te
offeren. Het misverstand is dat ze hopen in het zich uitleveren
de vaak moeizame of zelfs pijnlijke eigen ontwikkeling te
zullen kunnen ontlopen.
Dan echter, nog voor of nadat het huwelijk is gesloten en
misschien de eerste kinderen zich al hebben aangemeld, raakt de
verliefdheid bekoeld en breekt alsnog de strijd om de macht
los. Mensen hebben daar vanuit hun opvoeding en persoonlijkheid
heel eigen strategieën voor ontwikkeld en ook tussen
mannen en vrouwen zijn verschillen aan te wijzen in de
gehanteerde methodieken om te pogen de ander onder de duim te
krijgen. Waar het op neer komt, is dat de ander zijn of haar
erkenning verliest doordat het zoeklicht niet langer is gericht
op te ontsluieren geheimen of op juist die aansprekende
eigen(aardig)heden waardoor de eerste gevoelens gewekt werden,
maar dat nu al die puntjes waarin de geliefde niet aan diepere
verwachtingen voldoet voor het voetlicht komen. Die
verwachtingen hangen dan veelal samen met de tekorten in de
eigen persoonlijkheidsontwikkeling. Je bent gaan verwachten of
je bent begonnen te eisen dat je geliefde jouw tekorten aanvult
en invult, zodat je zelf vollediger mens zult zijn. Deze
misvatting houdt heel veel relaties in haar greep gevangen! Het
is niet mogelijk vollediger of rijper of gelukkiger te worden
door wat je geliefde je al dan niet geeft. Rijping is strikt
persoonlijk en een ander heeft daar niets mee van doen. Als je
je eigen persoonlijkheidsontwikkeling afhankelijk gaat maken
van het doen en laten van wie anders dan jezelf dan ook, ben je
op de verkeerde weg. En toch: hoeveel strijd wordt er niet
gestreden in relaties om de ander in je macht te krijgen, zijn
of haar doen of laten onder controle te hebben en te houden en
hoeveel gevoelens van miskenning, onbelangrijkheid en niet
langer gehoord zijn worden hiermee niet geactiveerd en
onderhouden? Dan ben je inmiddels ontevreden met je relatie en
wanhopig probeer je voor jezelf iets van de verloren
tevredenheid te herwinnen door eisen te stellen aan je geliefde
in plaats van door van je eigen (vergane) liefde te geven. Want
zo gaat het dan: Ik ben ontevreden, dus ongelukkig en jij
alleen kunt dat veranderen. Als jij nu maar (...), dan zal
alles beter zijn. Zo werkt het niet en zo zal het evenmin ooit
kunnen werken. In dit patroon van eisen en manipuleren met
(schuld)gevoelens zul je slechts verdere verwijdering en
emotionele afsluiting van en voor de ander tegenkomen en zit je
precies aan de tegenovergestelde pool van wat we verliefdheid
noemen. Vele relaties wankelen aan deze pool voort en de
partners zouden zichzelf en de ander meer recht doen door de
relatie te beëindigen. Maar er is iets vreemds met dit
soort gevoelens. Verliefdheid wakker je aan door haar, als
opvoeder bijvoorbeeld, te proberen af te remmen. Iemands
eigen(aardig)heden wakker je evenzo aan door te pogen die te
elimineren en door niet-eigen gedragspatronen aan de geliefde
(die inmiddels de gehate geworden is) op te dringen. Als je
geliefde zich onvrij voelt om te zijn wie hij of zij is, zal
elke nieuwe eis die aan hem of haar gesteld wordt slechts meer
verzet oproepen en het blijven doorgaan in een relatie die
slechts wrevel en verzet oproept, zal voor alle betrokkenen
leiden tot een blokkering in de eigen groei- en
ontwikkelingsmogelijkheden.
Wat en hoe dan wel? Het is duidelijk dat bij negen van de tien
geliefden de verliefdheid vroeger of later overgaat en daarmee
is dan de tijd van respect aangebroken. De ander is niet jij,
net zomin als jij de ander bent. Wat je gezamenlijk hebt, kun je
uitbuiten en koesteren, maar onherroepelijk raak je
geconfronteerd met tegenstrijdige wensen en belangen. Dan is er
duidelijkheid nodig, over en weer, en vervolgens
onderhandeling. Het gaat om wat ik van mijn partner verlang en
wat hij of zij wil van mij. Daar zijn dingen bij waarin geen
overeenstemming zal kunnen worden bereikt zolang beiden
zichzelf recht doen. En dat jezelf recht doen is op den duur nu
eenmaal de eerste vereiste voor een gezonde relatie. Niet alles
zal dus mogelijk zijn, maar waarschijnlijk zullen er over en
weer wel wensen zijn die kunnen worden waargemaakt, zolang ze
als wensen of verlangens en niet als eisen gesteld worden. Door
te wensen geef je je partner immers ruimte om vrijwillig van
zichzelf te geven; door eisen ontneem je de ander zijn of haar
vrijheid en lok je de strijd steeds verder uit. Door van de
ander te wensen, terwijl hij of zij de volle vrijheid houdt te
weigeren, geen zin te hebben of andere prioriteiten, geef je
het oude gevoel van verliefdheid en ook verdere
persoonlijkheidsrijping aan beide kanten nieuwe lucht. De ander
zal echter (vrijwel) nooit in al je willen en wensen kunnen
voorzien en het is gekkenwerk dat toch te verlangen. Daarnaast
gaat het in een relatie niet alleen om ontvangen, het gaat
ook om geven. Dat is een levensles die vaak moeilijk
verstaan en geleerd wordt. Op een of andere manier verstaan
mensen de kunst beter hun hart, hun gevoel te verstokken
(verharden) en vooral te focussen op de fouten van de ander.
Hij of zij echter die in staat raakt om het goede in de ander
te zien, te waarderen en te stimuleren en daarnaast leert dat
het eigen geluk nooit afhankelijk kan zijn van welke ander dan
ook, zal vroeger of later een ander geheim ontdekken: het
geheim dat geven van jezelf (aan je geliefde) wel werkt en dat
wat je eerlijk verlangend terugvraagt in deze gevende houding
ineens weer kans maakt op vervulling. Vragen staat immers vrij
en uitleggen hoe belangrijk iets voor je is evenzo. Ga er niet
vanuit dat je partner maar moet zien of ruiken wat je nodig
hebt: dat is in negen van de tien relaties gewoon een brug te
ver. Communiceer je wensen en sta open voor die van de ander.
Ga niet op wat de ander van je wil in als je daarmee jezelf
geen recht doet of als je daar niet aan toe bent en heb geduld
als je partner tijd nodig heeft. Geef de ander de ruimte om
zichzelf te zijn en geef van jezelf, van je liefde, zodra je
hart je dat ingeeft. Die liefde moet je kunnen terugvinden als
je weer ruimte creëert om de ander te zien in een eerlijk
perspectief. En soms: besluit liever jezelf en de ander recht
te doen door de relatie te beëindigen dan door te gaan in
de spiraal van onrecht die aan één of beide
kanten niet meer te doorbreken is.
-